Iedereen kent verhalen van mensen die zichzelf verliezen in drugs, maar wat nou als we dit letterlijk opvatten? Hallucinerende ervaringen na inname van bepaalde planten zijn al duizenden jaren bekend en met de komst van synthetische drugs is een trip naar een andere dimensie voor vrijwel iedereen mogelijk. Maar wat houdt zo’n trip naar een andere ‘dimensie’ in en wat gebeurt er als je het idee van jezelf – je ego – lijkt te verliezen?
// DIT ARTIKEL IS GESCHREVEN VOOR HET ANTROPOLOGISCHE TIJDSCHRIFT CUL. LEES OOK DE ANDERE ARTKELEN DIE GESCHREVEN ZIJN VOOR DIT NUMMER!
‘Het ervaren van ego death is het verliezen van het gevoel van “het zelf”’, begint Dalebewan op het internetforum Reddit. ‘De woorden “ik”, “mij” en “mezelf” hebben geen betekenis in deze staat van zijn. Normaal gesproken kun je de wereld opdelen in “mezelf” en “alles buiten mezelf”, maar wanneer je ego deathervaart is het gedeelte “mezelf” verdwenen.’ De discussie binnen dit topic gaat over ego death na het nemen van psychedelische drugs zoals LSD.
De reacties op dit bericht zijn erg uiteenlopend. Zelf zegt Dalebewan dat er geen goede manier bestaat om de ervaring van deze staat van zijn te omschrijven en hij is niet de enige die hier moeite mee heeft. Maar hoe dient dit fenomeen dan begrepen te worden?
Hallucinerende thee in de Amazone
De Canadese antropoloog Jeremy Narby onderzoekt al jaren de kennis over botanica en biologie van sjamanen in de Amazone – een soort priesters die de communicatie met de geestenwereld tot stand brengen. In een interview met ayahuasca-info.com vertelt hij over de sjamanen bij wie hij jarenlang veldwerk heeft gedaan en die hun levenslessen met hem deelden. Voor hen is ayahuasca het middel om de wereld te begrijpen.
Zijn eerste keer bracht hem op het randje van een psychose.
Ayahuasca is een plantenmengsel uit de Amazone dat daar al eeuwenlang door de inheemse bevolking wordt gebruikt. De thee die van dit plantenmengsel gezet wordt heeft een hallucinerende werking. Een van de werkzame stoffen in deze thee is DMT (dimethyltryptamine), een stofje dat van nature ook aanwezig is in het menselijk lichaam en dat in sommige gevallen een stadium van ego death kan bewerkstelligen. Bij het nemen van ayahuasca verhoog je dus de hoeveelheid van een stof die al aanwezig is in je brein. Voor de inwoners van de Amazone is deze stof een communicatiemiddel met het oerwoud, waar zij via hun visioenen en hallucinerende trips mee in contact komen. Inmiddels is ayahuasca ver buiten de Amazone bekend, ook in Nederland.
Verboden dwaalgeesten
Hoewel er veel legaal is en gedoogd wordt binnen het Nederlandse drugsbeleid, vallen veel psychedelische drugs met een hallucinerende werking, zoals LSD, DMT en ayahuasca onder Lijst I van harddrugs, en zijn dus verboden. Uitzonderingen hierop zijn het gebruik voor medicinale of religieuze doeleinden. Toch neemt dit niet weg dat velen deze middelen gebruiken. Iemand die ervaring heeft met ayahuasca is psychiater Hans van Wechem. In de oude Eau de Cologne fabriek in Amsterdam-Zuid, waar zijn praktijk gevestigd is, vertelt hij over zijn ervaringen met dit medicijn. Hij is het niet eens met de recreatieve associatie die het woord ‘trip’ oproept. ‘Ayahuasca is eigenlijk veel meer een spirituele ervaring en in mijn geval zelfs een levensveranderende ervaring’, begint hij zijn verhaal.
© Tobiah Palm
Het Latijnse woord hallucinare, waar hallucineren van afgeleid is, betekent letterlijk ‘ronddwalen in de geest’. Bij het innemen van hallucinerende drugs hebben bepaalde stoffen invloed op het zenuwstelsel. Prikkels die binnenkomen in de hersenen worden anders ervaren dan normaal. Per drugs en per persoon zijn de prikkels verschillend. ‘Mensen met een psychotische kwetsbaarheid kunnen bij het gebruiken van ayahuasca in een psychose terechtkomen en daar als het ware gevangen in blijven.’ Van Wechem vertelt dat dit komt doordat zij een angstige en meestal achterdochtige betekenis geven aan de ervaring die er feitelijk niet is. ‘Wanneer zij in de periode na het gebruik overtuigd blijven van die betekenis, wordt er gesproken van een waan.’
Een bewustzijnsportaal
Van Wechem omschrijft ego death als het besef dat je niet denkt te zijn wie je voorheen altijd dacht te zijn. ‘Het woord “denken” dekt eigenlijk niet eens de lading, omdat het meer gezien moet worden als een bewustzijnsverruiming. Je beseft je dat gedachten zich manifesteren in het bewustzijn, maar niet het bewustzijn zelf zijn.’
Of hallucinaties, die door de werkzame stoffen van psychedelische drugs veroorzaakt worden, iemand in contact kunnen laten komen met een andere dimensie vindt Van Wechem een lastige vraag. ‘Die discussie is niet zuiver te voeren. Dan kom je bij het paradigma over of het brein het centrum van bewustzijn is of juist de ontvanger ervan.’ Aan de ene kant kan het helpen bij het verwerken van onbewuste, vastgeroeste en traumatische ervaringen, aan de andere kant ziet Van Wechem de hallucinaties ook als een soort portaal naar een ander bewustzijnsniveau. ‘In dit bewustzijnsniveau manifesteert zich van alles waarvan je zou kunnen zeggen dat dit hulpbronnen zijn van buitenaf. Afhankelijk van je religieuze context worden hier namen aan gegeven als engelen en demonen. Vanuit weer een andere context zijn het aliens.’
In het Engels voerde hij een dialoog met zijn onderbewuste, wellicht met zijn eigen demonen.
Zelf waren Van Wechems ervaringen met ayahuasca erg uiteenlopend. Zijn eerste keer bracht hem op het randje van een psychose. Een ervaring die hij inmiddels koestert omdat hij hierdoor zijn psychotische cliënten beter kan begrijpen. Het in werking treden van de hallucinerende stoffen van de planten omschrijft hij als een ‘kosmische rollercoaster’. Hij raakte in de sensatie van een vrije val, waarbij hij een kleurverschuiving ervoer met een soort dopplereffect. ‘Ik ging sneller dan het licht, zoiets. Ik vond het verschrikkelijk eng en wilde er meteen uit. Maarja, dat kon niet.’ In de zes lange uren waarin de ayahuasca en DMT hun werk deden kwam Van Wechem terecht in wat hij omschrijft als de hel. Hij was bang dat hij gek zou worden of dood zou gaan, wat gepaard ging met heftige visuele en akoestische hallucinaties. In het Engels voerde hij een dialoog met zijn onderbewuste. Wellicht met zijn eigen soort demonen.
‘Please do not feed the demons’
‘Ik heb nu vijf maal een ayahuasca ceremonie gedaan en iedere keer was er weer een andere boodschap. De eerste boodschap die ik mee terug nam naar het hier en nu was Please do not feed the demons.’ Hij wijst naar het magneetbord achter hem, waar een kaartje met deze boodschap hangt. Ook toen de DMT allang was uitgewerkt ervoer hij de heftige angstgevoelens nog. Het heeft dan ook enige tijd geduurd voordat Van Wechem de strijd met zijn angsten opnieuw aan durfde, om ze te overwinnen. Hij lacht eventjes en vertelt dan dat hij is teruggekomen op de eerste boodschap die hij kreeg. ‘Het contact met je angsten moet je helemaal aangaan, wil je ze tot op de bodem begrijpen. Ayahuasca is geen quick fix, het biedt geen oplossingen, de enige manier om oplossingen te vinden is door zelfonderzoek.’
Wat ego death dus echt is, is inherent moeilijk vast te stellen. Juist doordat het onze verbeeldingen en linguïstische kennis overstijgt. Dit betekent echter niet dat het hele fenomeen nep is. Sommige ervaringen zijn niet te verwoorden, maar kunnen enkel gevoeld worden. In de Amazone worden de ervaringen met ayahuasca gezien als kennis om te overleven, anderen, zoals Dalebewan, ervaren een eenwording met de wereld en Van Wechem omschrijft het als: ‘een spirituele ervaring, het bewustzijn van een grotere intelligentie die je liefde zou kunnen noemen. Liefde is de belangrijkste universele kracht.’ Misschien dat een kopje van deze illegale medicinale thee op z’n tijd dus wel veel goeds zou kunnen doen voor de wereld.
