‘De koude, natte spons laat een donker bruine laag achter op mijn gezicht. Nog even de lippenstift aanbrengen, snel de afropruik op en klaar is kees. Nee, ik bedoel piet. Vol enthousiasme en gekkigheid ren ik naar buiten.’ Ja, zelf heb ik meerdere keren met plezier zwarte piet gespeeld. Toen de zwarte pieten discussie een paar jaar geleden meer in het publieke debat kwam, hield ik me er het liefst verre van. Maar inmiddels niet meer: zwarte piet moet veranderen en de volgende tegenargumenten gaan niet op.
Disclaimer: deze blog is geen persoonlijke aanval op zwarte pieten aanhangers. Dit is een uitnodiging voor iedereen om zijn of haar eigen standpunten en argumenten na te gaan. Ik krijg het idee dat zodra ik in discussie ga over dit onderwerp (of er eentje lees), mensen zich persoonlijk aangevallen voelen. Dat hoeft niet, het is een uiting over het figuur zwarte piet, niet over een persoon die het speelt of er een mening over heeft.
Een van mijn velen zwarte piet momenten
Vorige week organiseerde Pakhuis de Zwijger een discussie avond over zwarte piet. Met onder meer oud-hoofdpiet Erik van Muiswinkel, politica Sylvana Simons, hoogleraar geschiedenis Alex van Stipriaan, en diverse individuen en actiegroepen die zich tegen zwarte piet verzetten. Tijdens deze avond werden persoonlijke verhalen verteld, leuke en minder leuke anekdotes opgehaald en vooral feiten gegeven om drogredenen te weerleggen.
In discussies over zwarte piet worden namelijk vaak drogredenen aangehaald; redenen die op het eerste gezicht overtuigend klinken, maar niet kloppen. In dit blog bespreek ik er een paar, link ik door naar leuke docu´s, filmpjes, columns en artikelen en geef ik mijn mening over een oplossing.
-
– “Zwarte piet is zwart omdat hij door de schoorsteen kruipt.”
Oke, als we dit verhaal willen behouden (wat ik persoonlijk een goed alternatief vind!), dan moeten we nog wel een paar dingen veranderen. Want als zwarte piet zwart is doordat hij of zij door de schoorsteen kruipt, dan zijn de dikke, rode lippen, het kroeshaar, de oorbellen en de schone pakjes nog niet verklaard. Deze elementen slaan allemaal terug op de karikature beeldvorming van zwarte mensen in het koloniale slavernij verleden. Hoewel dit verledentijd is en we de geschiedenis niet kunnen veranderen, kun we wel het heden veranderen door het verleden te erkennen en te laten zien dat we vandaag de dag geleerd hebben van dat koloniale verleden. Zwarte piet wordt dan schoorsteenpiet of roetveegpiet, maar alleen als ze enkel roetvegen hebben.
-
– “Zwarte piet hoort bij de Nederlandse cultuur/traditie.”
Oke, gelukkig zijn culturen en tradities veranderlijk! Als er gezegd wordt dat zwarte piet bij de Nederlandse cultuur of traditie hoort, dan wordt het neergezet als een onveranderlijk, statisch iets en dat is natuurlijk niet zo. Door de jaren heen zijn er zoveel culturele tradities veranderd of geheel verdwenen. Denk hierbij aan het kiesrecht voor vrouwen (1922), het afschaffen van de apartheid in Zuid-Afrika (1990), het legaliseren van het homohuwelijk bij ons in 2001 en bij onze oosterburen pas op 1 oktober 2017! Wat we eerst als (ab)normaal beschouwden zouden we nu niet meer terug veranderen. Een aanpassing aan het figuur zwarte piet is dan ook zeker geen inbreuk op de Nederlandse cultuur of traditie, het is een ontwikkeling ervan.
Daarnaast is de geschiedenis van Sinterklaas duizenden jaren ouder dan het figuur zwarte piet, wie de goedheiligman pas vergezelde vanaf 1850. Wil er dus echt vastgehouden worden aan de geschiedenis, dan zal zwarte piet niet alleen qua uiterlijk moeten veranderen, maar eigenlijk helemaal moeten verdwijnen. 😉
-
– “Het is een kinderfeest, dat moet niet verpest worden!”
Niet voor alle kinderen is het een feest en dat zou het wel moeten zijn. Het feest hoeft niet afgeschaft te worden, er hoeven enkel een paar aanpassingen te gebeuren zodat alle kinderen – ook de Nederlandse kinderen met een kleurtje – mee kunnen genieten. Kinderen kun je alles wijsmaken, dus dat ‘het een kinderfeest is’, is een slecht excuus en kapt een verder gesprek direct af.
Daarnaast valt nog te betwijfelen of het echt een kinderfeest is. Eerder een volksfeest waar de kinderen centraal in staan, maar waarbij de ouders en de overheid óók een grote rol spelen. Het is óók een commercieel volksfeest, gefaciliteerd door de overheid. Een overheid die wegloopt als het om uitleg wordt gevraagd hierover.
In een fragment van Zondag met Lubach gaat Arjan Lubach op satirische wijze in op hoe Halbe Zijlstra (VVD) denkt over dit ‘vermoorden van een kinderfeest’ en hoe het geleidelijker zou moeten gaan:
-
– “Zwarte piet is niet racistisch, niemand linkt het aan slavernij!”
Toch is het figuur zwarte piet pas Sinterklaas gaan vergezellen in de tijd dat Nederland koloniën had en mensen tot slaaf maakten, niet eerder, niet later. Het lijkt misschien ver gezocht, maar we zien wel degelijk overeenkomsten tussen de kleding die tot slaaf gemaakten droegen in de tijd van de koloniën en de kleding die zwarte piet nu draagt. Ook de oorbel is terug te zien. En daarnaast zijn er nog de uiterlijke kenmerken die als karikaturen van donkere mensen worden uitgebeeld bij het vertolken van zwarte piet. Misschien linkt degene die dit zegt het fenomeen niet aan racisme, maar dat neemt niet weg dat het figuur zwarte piet racistische elementen heeft die terug gaan naar de tijd van slavernij. Meer weten, klik hier!
Stichting Nederland Wordt Beter weerlegden 10 drogreden, lees die ook vooral door!
Zwarte piet is racisme, en nu?
Het zomaar afschaffen of zonder toelichting veranderen van zwarte piet is geen oplossing. Ik denk dat niemand echt voor een afschaffing is. Het kennen van de geschiedenis is een eerste stap in het snappen van de verdeeldheid die er in Nederland is over zwarte piet en over racisme.
Stichting Nederland Wordt Beter richt zich op een toekomst zonder racisme en uitsluiting en hebben een lespakket gemaakt over de legendes rond Sint Nicolaas en de geschiedenis van de viering van het Sinterklaasfeest. Daarnaast wordt ingegaan op karikaturen en de bezwaren die tegen het figuur zwarte piet bestaan. Deze is hier gratis te downlowden.
Ik denk dat naast het zelf kennen en erkennen van de geschiedenis, het ook belangrijk is dat hierin onderwezen wordt, zodat de volgende generatie kinderen hopelijk zwarte piet niet mee maakt en snapt waarom het (een andere) piet is geworden.
Bij het verdwijnen van het figuur zwarte piet, met al haar omstreden elementen, is Nederland er helaas nog niet. Want racisme en ongelijkheid is grotendeels onzichtbaar. Ik denk dat het figuur zwarte piet een goed begin is om de verdere discussie over racisme en ongelijkheid binnen onze samenleving aan de tand te voelen (Denk hierbij niet alleen aan racisme en ongelijkheid gericht op zwarte mensen, maar ook op vluchtelingen, invalide mensen, geloofsgroepen,etc.). Dit moet vanuit de overheid komen, maar ook vanuit een empathische, open en respectvolle samenleving die in gesprek gaan met elkaar en naar elkaar luisteren.
© Isis Brandt Corstius
Om begrip en kennis te genereren kan je jezelf inlezen, bijvoorbeeld met het boek Witte Onschuld van Gloria Wekker. Of documentaires bekijken. Zo maakte Sunny Bergman o.a. Zo Zwart Als Roet, waarbij ze ingaat op het vermeende racistische karikatuur van zwarte piet. Ook maakte ze Wit Is Ook Een Kleur, waarin ze wilt achterhalen waarom veel witte mensen zich verongelijkt voelen of boos worden als het over racisme en witte privileges gaat. Discussieer ook vooral met vrienden en familie over deze docu’s, boeken en dit onderwerp.
Verder denk ik dat mensen zich ook bewust moeten zijn van (onbewuste) beeldvorming in de media. Weinig mensen zullen de berichtgeving over de demonstranten en wegblokkades in Friesland met de intocht gemist hebben. In de media kwamen verschillende berichten naar voren, die best wel vertekend waren. Docent geschiedenis en filosofie Joris Verheijen schreef hier een column over en ook schrijfster Alma Mathijsen, wie in de bus met demonstranten zat, schreef het voorval van zich af.
Verder worden er met regelmaat interessante discussie avonden en lezingen georganiseerd en zijn deze vaak ook online terug te zien. Kijk hier om de hele avond van de Hoe overleef ik de zwarte pieten-discussie? van Pakhuis de Zwijger terug te kijken.
Toch liever een kortere recap, vol humor en met goede argumenten? Check deze aflevering van Zondag met Lubach!
Er is niks racistisch aan zwarte piet dus als iedereen stopt met een discussie maken dan stopt het probleem.
Beste Jaap, dank voor je reactie, al vraag ik me af of je überhaupt een letter gelezen hebt van dit stuk?
Alles gelezen. Standpunt blijft gelijk.
Goed verhaal, Yalou! Kan ik me volledig in vinden. Ik vond het verhaal van Lubach afgelopen zondag ook weer treffend. Iets in de trant van: Als je al jaren lang je spullen uit het raam gooit en er nu ineens achter komt dat daar mensen onder lopen die je daarmee verwondt, ga je dan gewoon door met spullen gooien? Oftewel, zwarte piet wordt niet slecht bedoeld, maar als later blijkt dat je er mensen mee kwetst, waarom zou je je dan niet aanpassen? En daar hoeven we inderdaad het hele feest niet voor op te geven.
Ik vraag me wel af waar mensen eigenlijk precies bang voor zijn als we het Sinterklaasfeest willen aanpassen. Volgens mij ligt het probleem veel dieper dan Zwarte Piet zelf. Zijn mensen bang om hun vertrouwde wereld te verliezen? Dat hun cultuur ten onder gaat aan andere culturen? En waarom dat überhaupt zo erg zou zijn. Als je het goed hebt in het leven, kun je denk ik wat meer risico nemen en meer open staan voor allerlei veranderingen. Mensen die al moeite moeten doen om het hoofd boven water te houden, kunnen geen tegenslagen meer verwerken en hebben misschien niet eens de energie om na te denken over hoe iets anders zou kunnen. Dan moet alles gewoon bij hetzelfde blijven, ook als het niet eens per se altijd in hun eigen voordeel is. Misschien moeten we dus eerst proberen te begrijpen waar de achterliggende weerstand vandaan komt.
Dankjewel! Ja precies dat punt van Lubach vond ik ook erg goed!
En ik denk dat het zeker verhelderd is om te begrijpen waar de achterliggende weerstand vandaan komt. Ik denk dat deze ook wel deels te begrijpen is door naar de tegenargumenten te kijken. Dit zijn vaak drogredenen die ontstaan uit onwetendheid. En met onwetendheid is niets mis, zolang je openstaat om te leren. Er zullen altijd uiteenlopende argumenten zijn, en iedereen is vrij zijn eigen mening te hebben, maar sommige feiten zijn gewoon niet onderuit te halen en ik vind dat daarin meer onderwezen moet worden (ik heb dit zelf pas op de uni geleerd namelijk). Als die feiten bekent zijn en de beeldvorming daardoor de kans krijgt te veranderen, dan bestaat er een kans om meningen bij te schaven.
Helaas voelen veel mensen zich persoonlijk aangevallen,omdat ze zelf geen kwaad zagen/zien in zwarte piet. Als blijkt dat er wel kwaad verscholen zit in het figuur dat iemand altijd lief heeft gehad (als ik het zo kan omschrijven), dan is het moeilijk om dat los te zien van jezelf. Het is wat dat betreft niet gek dat veel mensen zich persoonlijk aangevallen voelen bij het punt ‘zwarte piet is racisme’. Maar als we (we als in, iedereen), dat veiligheidsschild afzetten en in plaats van in de verdediging te gaan, vragen gaan stellen, dan kunnen er antwoorden komen waarin iedereen zich kan vinden.
Voor mijn gevoel geven die tegenargumenten juist helemaal niet weer waar de pijn zit. Het is traditie, het is een kinderfeest, het moet zo blijven. Daar zouden we op moeten doorvragen, want ik begrijp nu niet waarom. Waarom is traditie belangrijk voor je? Welke rol speelt zwarte piet daarin? Wat vinden je kinderen het belangrijkst aan het feest? Dat soort dingen. En daarin vooral de verbinding zoeken, want uiteindelijk willen we allemaal een fijn kinderfeest.
Inhoudelijk discussiëren is inderdaad best lastig, maar ik weet niet of het realistisch is om alle mensen te leren hoe het werkt met argumenten, tegenargumenten en drogredenen. Misschien is het ook helemaal niet nodig als we het gaan hebben over de emoties die erachter zitten en elkaar proberen te begrijpen.
Ik snap dat ‘zwarte piet is racisme’ gebruikt wordt om aandacht te vragen voor dit onderwerp, want subtielere acties hebben voorheen nooit iets teweeg kunnen brengen. Maar het is ook niet gek dat voorstanders zich dan voor racist uitgemaakt voelen. Dan kun je het wel vergeten dat ze zich willen verdiepen in de geschiedenis van het feest.
Klopt, doorvragen is zeker waardevol. Ik heb vaak wel het idee dat ik dan het antwoord krijg/lees; ‘het is altijd al zo geweest’ en dat is dus niet zo. Vandaar dat ik denk dat educatie helpt, maar dat werkt ook alleen als mensen ervoor open staan. Ik denk dat dat hetzelfde is met emoties begrijpen die erachter zitten. Volgens mij lopen emoties, drogredenen, feiten en educatie inmiddels kris kras door elkaar, waardoor alles zo veel ingewikkelder en verhitter is geworden dan nodig is.
Ik zal dit onderwerp eens in gedachten houden voor wanneer ik een onderzoeksvak ga volgen. Mooie discussie om veldwerk bij te doen! Want uiteindelijk wil iedereen inderdaad gewoon een mooi feest!
En over je laatste punt, ik ben het wel met je eens. Maar aan de andere kant; met deze uitspraak + spandoeken/stikkers/shirts/noem het maar op, is het onderwerp wel vaker in de media (al dan niet positief). En zoals je al zegt, subtielere acties hebben voorheen nooit iets teweeg kunnen brengen. Deze hopelijk – uiteindelijk – wel. Ik hoop dat mensen die deze slogan lezen en zich aangevallen voelen, ook een moment bij de boodschap stil staan en proberen te achterhalen waarom dat gezegd wordt. Ik ben van mening dat empathie bij bijna alle conflicten een grote game changer kan zijn, maarja, hoe krijg je dat voor elkaar..
Maar die mensen die zeggen dat het altijd al zo was, willen toch helemaal niet meer te weten komen? Ik geloof ook absoluut in educatie, maar dan moet je eerst die empathie afdwingen voordat mensen bereid zijn om te leren. Dat geldt soms trouwens even goed voor tegenstanders, want die zijn vaak alleen bezig om hun gelijk verkondigen zonder proberen te begrijpen waarom mensen geen verandering willen. Onterecht of niet. Als het zo hard tegen hard gaat, verdwijnt die onderlinge empathie en wordt het inderdaad steeds verhitter en ingewikkelder. Maar goed, ik heb makkelijk lullen, want ik kom alleen maar mensen tegen wie het geen zak uitmaakt welke kleur piet heeft :’)
Ben in ieder geval nu al benieuwd naar je veldwerk!